An tAmadán Mór
Tógadh an scéal seo as an leabhar "Béaloideas
Bhéal Átha'n Ghaorthaidh"- cnuasach scéalta a
bhailigh Conchubar Ó Múimhneacháin ó
mhuintir an cheantair agus a foilsíodh i 1934.
Bhí baintreach ann fadó, agus bhí aon mhac
amháin aici ar a dtugtaí an tAmadán Mór.
Tháinig lá sneachta agus chuir a mháthair
d'iarraidh na ngabhar é, agus thug clóca dhó
chun é chuir aniar air ón bhfuacht. Ag
teacht abhaile dhó, chonnaic sé gallán, agus
cheap sé gur fear a bhí ann. Tháinig trua
aige dhó agus bhuail a chlóca aniar air i dtreo
na leathfaí é. Nuair a tháinig sé abhaile
d'fhiafraigh a mháthair de cár ghabh sé leis an
gclóca. D'innis sé di.
"Greadadh chugat a
amadáin", ar sise, "rith thar n-ais agus faigh
dom mo chlóca go mear." Nuair a chuaigh sé
go dtí an gallán, is amhlaidh a bhí an clóca
séidthe de ag an ngaoith, agus é clúdaithe ag an
sneachta. Chrom sé ar bheith ag baint
sásaimh de'n ghallán, agus ghá rádh leis clóca a
mháthar do sholáthar dó gan mhoill. Nuair
ná raibh sé ag fagháil aon admháil uaidh,
tháinig fearg air, thug a ghuala fé agus do
leag.
Fuair sé próca óir fé bhun an
ghalláin, agus thóg leis abhaile ag triall ar a
mháthair é. Geallaim-se dhuit ná raibh an
clóca ag déanamh buartha dhi as san amach.
Bhuail an duine uasal gur leis an talamh i dtreo
an ghalláin, nuair a bhí an sneachta imithe.
Fuair sé rian an phróca ann agus roinnt píosaí
óir. Casadh an t-amadán air agus
d'fhiafraigh sé dhe an bhfeaca sé aoinne ag
leagadh an ghalláin, nó ag tógaint an óir.
Dubhairt an t-amadán leis gur é féin a leag é,
agus a rug leis an t-ór.
"Airiú, cá
bhfuil sé agat?" ar seisean leis an amadán.
"Tá sé istigh sa chómhrainn ag mo mháthair", ar
seisean. "Téanam ort, go dtugair dom é,
mar is liomsa é", arsa an duine uasal.
Nuair a shroiseadar an tigh dubhairt sé leis an
amadán é a thógaint aníos chuige. "Tóg
féin é", arsa an t-amadán.
Nuair a chrom
sé síos chun é thógaint, do bhuail an t-amadán a
dhá láimh leis, agus chaith isteach é, agus
d'fhág ann é agus glas air, go dtáinig a
mháthair isteach. Nuair a d'oscail a
mháthair an doras fuair sí an duine uasal múchta
marbh. D'árduigheadar leo agus chaitheadar
isteach i bpoll é. Nuair a chuaigh an
t-amadán a chodladh do mhairbh a mháthair gabhar
agus chuir sí sa pholl ina raibh an duine marbh
é. Thóg sí léi an fear agus chuir i bpoll
eile é, ar eagla go scéithfeadh an t-amadán
uirthi, agus go n-ídeochthaí í.
Nuair nár
fhill an duine uasal do gluaiseadh á lorg.
Do bhuail duine de'n lucht cuarduigh um an
amadán agus d'fhiafruigh sé dhe an bhfeaca sé in
aon bhall é. Dubhairt seisean go bhfeaca,
gur mhairbh sé féin agus a mháthair é, agus gur
chuireadar i bpoll portaigh é. "Téanam
ort, agus taispeáin an poll dúinn", ar seisean.
Chuadar go dtí an poll, agus d'iarradar ar an
amadán é thógaint aníos chúchu, i dtreo ná beadh
orthu iad féin a fhliuchadh.
Nuair a
sháith sé síos a lámha, is é céad rud a bhuail
uime ná adharca an ghabhair. "Gcloistí, an
raibh adharca ar bhúr máistir?" ar seisean, á
tharrac aníos chúchu.
Chuireadar díobh,
agus dúradar nár tugadh aon leas-ainm air.
Nuair a fuair a mháthair amach cad do dhein
sé, thug sí fághaltas airgid dó, agus dubhairt
leis scrios leis féin, agus gan filleadh
go deo arís.